Chimpansee icoon Mama is niet meer
Op dinsdag 5 april 2016 kwam het bericht dat chimpansee Mama in Burgers´ Zoo op 59-jarige leeftijd is overleden. Ze was één van de oudste chimpansees van de Europese dierentuinen. Sinds 1971 verbleef ze op het chimpansee eiland, waar ze naartoe is gebracht vanuit de dierentuin van Leipzig. De laatste jaren strompelde ze wat voort, vaak te laat om op tijd bij het eten te zijn dat was verspreid over het chimpansee eiland door de dierverzorgers. Natuurlijk zorgden de dierverzorgers er daarom voor dat Mama apart nog wat appels of kool werd toegegooid. Regelmatige bezoekers van Burgers´ Zoo weten dat ze vaak bij de entree van het binnenverblijf vertoefde, lekker rustend in het zonnetje omdat het haar aan energie ontbrak om verder het eiland op te lopen naar de andere chimpansees.
Ondanks dat ze fysiek niet meer fit was, deelde ze af en toe nog wel een tik uit en kwamen haar leiderschapskwaliteiten wel eens weer naar boven. In de jaren ´70 was Mama namelijk de `grande dame` van het chimpansee eiland, zoals beschreven in het boek Chimpanseepolitiek van Frans de Waal. Frans de Waal observeerde als beginnende primatoloog haar gedrag tijdens zijn promotieonderzoek bij Jan van Hooff. Al vanaf het begin van de chimpansee kolonie in Arnhem had Mama een centrale rol tussen de vrouwen, waar de groep toen nog alleen uit bestond. Ze bemiddelde bij conflicten en speelde zo een verzoenende rol en hield dat lang vol, door haar sterke en dominante persoonlijkheid. Toen de mannen kwamen kreeg ze het moeilijker haar hoge positie in de groep te behouden, maar ze bleef met ferme hand tikken uitdelen en liet zo merken dat de mannen geen kans maakten. Nadat ze samen met vrouwtje gorilla (ondanks haar naam was dit ook een chimpansee) apart was gezet, ontstond er pas een nieuwe rangorde in groep. Maar ze bleef een hoge positie in de groep houden. De laatste jaren heeft kleindochter Morami haar rol overgenomen.
Mama is wereldberoemd geworden met haar dominante optreden in een chimpanseegroep van mannetjes en vrouwtjes. Ze heeft bewezen dat ook vrouwen de baas kunnen spelen in een chimpanseegroep, waarbij ze niet onder deed voor de dominante mannetjes. Dit heeft de wetenschap veel nieuwe en belangrijke inzichten opgeleverd. Ook was ze onderdeel van het `experiment` in de jaren ´70 toen chimpansees voor het eerst in een gemengde groep werden gehuisvest. De vraag was hoe ze op elkaar zouden reageren, want het was nog grotendeels onbekend dat chimpansees in groepen leven in de natuur. De verwachting was dat ze elkaar in de haren zouden vliegen, maar daar was geen sprake van omdat er vanzelf een rangorde ontstond en de dieren zelf de orde wisten te handhaven. Onvoorstelbaar eigenlijk, dat mensen vroeger dachten dat chimpansees alleen maar agressief naar elkaar toe zouden zijn. Gelukkig weten we nu beter, door primatologen zoals Frans de Waal. En natuurlijk door Mama!
Mama, rust zacht. We zullen je missen.
Alle vrijwilligers en het bestuur van het Jane Goodall Instituut
